ДСБ ШЖҚ «Фтизиопульмонология орталығы» КМК-да 2023 жылдың 19- қаңтарында «Үсік, себептері мен белгілері. Үсік кезіндегі алғашқы көмек» тақырыбында семинар-сабақ өтті. Семинарды 3-өкпе-туберкулез бөлімінің аға мейірбикесі Күнжарқын Айтешова өткізді. Семинарға 29 адам қатысты.
Үсік төмен температурада (әдетте -10 ºС-дан төмен) пайда болатын тіндердің зақымдануы. Оны қоршаған ортаның нөлдік температурасында да байқауға болады. Ең алдымен, дененің жеткіліксіз қорғалған бөліктері (құлақ, мұрын, бет, саусақтар мен бармақтар) зақымданады. Кейіннен дене температурасының критикалық сандарға төмендеуімен дененің жалпы гипотермиясы дамиды.
Терморегуляцияның тиімділігін төмендететін және үсік шалудың дамуына ықпал ететін қауіп факторлар:
• жылуды қолданудың жоғарылауы (қатты жел, жоғары ылғалдылық, жеңіл киім);
• микроциркуляцияның жергілікті бұзылуы (тығыз аяқ киім, ұзақ қозғалмау, дененің мәжбүрлі орналасуы);
• ағзаның экстремалды әсерлерге төзімділігін әлсірететін қатар жүретін жағдайлар (жарақат, қан жоғалту, физикалық немесе эмоционалдық шаршау, стресс, шылым шегу);
• тамыр аурулары.
Статистикаға сәйкес үсік шалудың ең үлкен қаупі мас адамдарда кездеседі. Алкогольді ішімдіктерді қолдану кезінде перифериялық тамырлар кеңейеді, бұл жылу жоғалтудың жоғарылауымен сипатталады, ал әдетте суықтың әсерінен олардың тарылуы орын алады. Көбінесе аяқ-қолдардың ампутациясына әкелетін қатты үсік физиологиялық емес себептермен, ең алдымен, қатты мас адамның үсікке қарсы шараларды уақтылы жүргізу қабілетсіздігінен болады; ауыр интоксикация жағдайында қалыпты қозғалу қабілеті жоғалады, қауіпті сезіну жоғалады және адам суықта жай ұйықтап кетуі мүмкін, бұл көбінесе өлімге әкеледі.
Үсіктің алғашқы белгілері: терінің бозаруы немесе мәрмәр түсті болуы, салқындауы, сезімталдықтың төмендеуі, жану сезімі, шаншу, содан кейін зардап шеккен аймақтың ұюы. Содан кейін терінің қышуы мен ауырсынуы бар, ол шамалы және айқын болуы мүмкін. Жылынғаннан кейін тері қызарып, кейбір жағдайларда күлгін-қызыл реңді болады, ісіну дамиды. Тері некрозы болмайды. Аяздан кейінгі аптаның соңында кейде терінің аздап түлегені байқалады. 5-7 күннен кейін тері толық қалпына келеді.
Суық ұзақ әсер еткенде II дәрежелі үсік пайда болады. Жоғарыда аталған белгілермен қатар жарақаттан кейінгі алғашқы күндерде ішінде мөлдір сұйықтығы бар қабыршықтар пайда болады. Терінің тұтастығын толық қалпына келтіру 1 - 2 апта ішінде жүреді, түйіршіктер мен тыртықтар түзілмейді. Жылығаннан кейінгі II дәрежелі үсік кезінде ауырсыну I дәрежелі үсікке қарағанда қарқынды және ұзағырақ болады, терінің қышуы, күйдіруі мазалайды. Үсіктің III-IV дәрежесіндегі өзгерістер бұдан едәуір ауырлықта болады.
Үсік шалғанда көрсетілетін алғашқы көмек
Бірінші кезекте зардап шегушіні мүмкіндігінше тезірек жылы бөлмеге жеткізу керек. Әрі қарайғы әрекеттер аяздың дәрежесіне байланысты.
I дәрежелі үсікте мыналар қажет:
терінің зақымдалған жерлерін жылытыңыз (тыныс алу арқылы, жұмсақ жүн матамен немесе қолмен ақырын ысқылаңыз);
• бірнеше қабатта жылытатын мақта-дәке таңғышын жабыңыз.
• Жедел жәрдем шақырыңыз.
II-IV дәрежелі үсік шалғанда сізге қажет:
• жылдам жылынуды болдырмау (массаж, ысқылау);
• жылу өткізбейтін таңғышты жабыңыз (бинт пен мақтаны бірнеше қабаттаңыз, шарфтарды, жүн маталарын, шарфтарды қолдануға болады);
• үсіп қалған аяқ-қолды бекіту;
• Жедел жәрдем шақырыңыз.
Жараланған адамға ыстық сусын мен тамақ беруге, қанның микроциркуляциясын жақсарту үшін аспирин, папаверин мен анальгин қабылдауға болады.
Үсік шалғанда не істеуге болмайды?
• үсік шалған бетті қармен, қатты шүберекпен сүрту (жарақат алу және кейіннен зақымдалған терінің іріңдеп кету ықтималдығы жоғары);
• үсік шалған жерді қатты ыстыққа түсіруге (ыстық ванна, жылытқышты пайдалану және т.б.);
• зақымдалған теріні маймен, спиртпен сүртуге, себебі бұл аурудың ағымын қиындатады;
• көпіршіктерді өз бетінше ашып, некротикалық тіндерді алып тастауға болмайды.
