BaigeNews.kz тілшісіне Алматы қаласы Фтизиопульмонология орталығының директоры Жанар Сапиева мегаполистегі туберкулезге қатысты эпидемиологиялық жағдай, алдын алу шаралары және аурушаңдықтың маусыммен байланысы туралы айтып берді.
— Алматыда туберкулез ауруы бойынша қазіргі жағдай қандай?
— Алматы қаласында туберкулез бойынша эпидемиологиялық жағдай салыстырмалы түрде тұрақты, туберкулез бойынша негізгі көрсеткіштер республикалық орташа деңгейден төмен. Туберкулезбен сырқаттанушылық көрсеткіші республика бойынша ең төменгі көрсеткіш. Салыстыру үшін: 2022 жылға туберкулездің экстраполяциясы Алматыда 100 мың адамға шаққанда 23,1, ал Қазақстан бойынша 100 мың тұрғынға 37,2 құрайды.
Алматы қаласында 2022 жылдың 11 айында туберкулезбен ауыру деңгейі 100 мың тұрғынға шаққанда 20,4-ті құрады, бұл 2021 жылдың сәйкес кезеңіндегі 20,9-ға қарағанда 2,4%-ға төмен.
Қала емханаларында туберкулезді ерте анықтау бойынша белсенді жұмыстар жүргізілуде.
— Туберкулезбен ауруға жыл маусымдары әсер ете ме?
— Жоқ, әсер етпейді. Адам эволюциясы барысында жұқпалы аурулардың пайда болуының жетекші факторы климат екенін бәрі біледі. Климат адам денсаулығына ғана емес, микроорганизмдердің тіршілік ету қабілетіне де әсер ететін фактор болып табылады. Әдеби деректерге сәйкес, микроорганизмдер өздерінің вируленттілігін таңқаларлықтай тез өзгерте алады және тіршілік етудің жаңа жағдайларына бейімделеді. Осылайша, туберкулез микобактериясында 4173 ген бар, оның ішінде шамамен 80 ген климаттың әсерінен өзінің вируленттілігін өзгерте алады.
Алматы қаласы континенттік климатқа ие, бірақ соған қарамастан туберкулезбен ауруға ерекше әсер етпейді, аурудың шағын шыңдары наурыз, сәуір және қараша айларында байқалады.
Айта кету керек, күн сәулесі адамның иммунитетін арттыратын және туберкулездің қаупін азайтуы мүмкін Д дәруменін өндіруге ықпал етеді.
— Қандай негізгі белгілер бойынша сіз ковид немесе тұмаумен емес, туберкулезбен ауырғаныңызды түсінуге болады?
— Шынында да, бастапқы кезеңде тұмау, COVID-19 және туберкулездің көріністері өте ұқсас.
Біріншісі - аздап жөтел, дене қызуының аздап жоғарылауы, қалтырау, әлсіздік, мазасыздық. Сондықтан, көбінесе жүгінетін тұрғындар мен көбнесе медицина қызметкерлерінің өздері мұндай белгілер туберкулезді де көрсете алатынын ұмытып кетеді, мұндай науқастар вирустық инфекциядан соматикалық ауруханаларда жиі емделеді.
Сондықтан туберкулездің негізгі белгілерін есте сақтау өте маңызды: жеңіл басталуы, әлсіздіктің әсерінен екі аптадан астам жөтел, шаршау, дене қызуының аздап жоғарылауы, тәбеттің төмендеуі, дене салмағының төмендеуі, содан кейін ауырсыну болуы мүмкін.
Егер сізде осы белгілер болса және олар COVID-19-ға ұқсас болса, сіз міндетті түрде медициналық мекемеге хабарласып, бір уақытта туберкулезге сынама тапсыруды сұрауыңыз керек, әсіресе туберкулезбен ауыратын науқаспен байланыста болсаңыз.
— Туберкулездің алдын алудың негізгі шаралары қандай? Олар қаншалықты тиімді?
— Біріншіден, бұл БЦЖ вакцинасы бар туберкулезге қарсы егу және жылына бір рет тәуекел тобындағы адамдар үшін көкірек қуысы органдарын флюорографиялық тексеру. Екпе алмаған балалардың туберкулезді жұқтыру және туберкулездің ауыр түрлерін дамыту, тіпті өлім қаупі жоғары болады. Бүгінгі таңда балалардағы туберкулездің ауыр түрлерінің алдын алуда БЦЖ вакцинасы 80% тиімді екені дәлелденді.
Өкінішке орай, көптеген адамдар туберкулездің жасырын түрінің алдын алуға мән бермейді немесе беймәлім туберкулез инфекциясы деп дұрыс аталады. Беймәлім туберкулез – туберкулездің жасырын түрі, онда жұқтырған адамда туберкулиндік сынама туберкулездің клиникалық және рентгенологиялық белгілері болмаған кезде оң реакция береді. Жағдай қауіпті, өйткені ол көптеген жылдар бойы өзін көрсетпей созылуы мүмкін.
Тәуекел тобындағы балалар мен науқастарда жасырын туберкулез инфекциясын уақтылы анықтау аурудың таралуын болдырмаудың қажетті шарасы болып табылады. Оны диагностикалау үшін Қазақстанда Туберкулезді рекомбинантты аллергендік сынама жүргізіледі, оң нәтиже беріп, фтизиатрмен кеңескеннен кейін профилактикалық ем тағайындалады, оның тиімділігі 60-тан 90%-ға дейін жетеді.
Инфекция неғұрлым тезірек анықталса, тиісті емдеуді тағайындау және ауруды ерте кезеңде жеңу оңайырақ болатынын білу маңызды. Ол үшін тұрақты медициналық тексерулерден бас тартпаған жөн және көптеген адамдармен, әсіресе ықтимал ауру адамдармен тығыз қарым-қатынастан аулақ болуға тырысыңыз. Жөтеліп тұрған адамдардан, әсіресе бет орамалсыз жөтелетін адамдардан алшақ болған жөн. Сондай-ақ дұрыс тамақтануды қадағалау маңызды. Тамақтан, әсіресе таңғы астан бас тартпаңыз. Аш болғаннан гөрі, жеңіл тамақтанып жүрген дұрыс.
Тұрақты дұрыс тамақтану тек туберкулезді жұқтырудан ғана емес, басқа да жұқпалы аурулардан қорғауға көмектеседі. Осылайша, туберкулез кезіндегі алдын алу шаралар кешені міндетті түрде жүзеге асырылуы керек.
— Туберкулезді жұқтырып алудан өзіңізді толық қорғау мүмкін бе?
— Туберкулездің ауа тамшылары арқылы берілетінін ескерсек, адам «бөлек ауаны» тыныстана алмайды. Жақсы иммундық жүйе туберкулезден қорғауда маңызды рөл атқарады.
Қазіргі заманғы медицина туберкулезбен күресуге мүмкіндік береді, ал дер кезінде алдын алу оның дамуын болдырмауға көмектеседі. Әрбір адам өзіне және жақындарына мұқият болуы, салауатты өмір салтын ұстануы, дәрігерлердің кеңесі мен көмегіне жүгінуі керек - бұл өзіңізді туберкулезден қорғау мүмкіндігін арттырады.
