Дүниежүзілік ЖИТС-ке қарсы күрес күні жыл сайын 1 желтоқсанда бүкіл әлемде, соның ішінде Қазақстан Республикасында да атап өтіледі. Бұл күн денсаулық сақтау мәселелеріне қатысты маңызды халықаралық күндердің біріне айналды және хабардарлықты арттыру, аурудан қайтыс болғандарды құрметтеу және емдеу мен профилактикаға қолжетімділікті арттыру сияқты жетістіктерді атап өтудің негізгі мүмкіндігі болды.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша, АИТВ денсаулық сақтаудың негізгі жаһандық проблемасы болып қала береді:
• 2021 жылы АИТВ-мен өмір сүретін адамдардың дүниежүзілік саны. 38,4 млн [33,9-43,8 млн] адамды құрады. 2021 жылы жаңа АИТВ-инфекциясының саны 1,5 миллион [1,1–2,0 миллион] болды. ЖИТС-мен байланысты аурулардан қайтыс болғандар саны 2021 жылы 650 000 [510 000–860 000] болды.
• 2021 жылы 28,7 миллион адам ретровирусқа қарсы терапия алады.
• Эпидемия басталғаннан бері 84,2 миллион [64,0–113 миллион] адам АИТВ жұқтырған.
• Эпидемия басталғаннан бері 40,1 миллион [33,6–48,6 миллион] адам ЖИТС-мен байланысты аурулардан қайтыс болды.
Дегенмен, антиретровирустық терапияның арқасында ЖИТС-пен байланысты аурулардан қайтыс болғандар саны 2004 жылы ең жоғары деңгейден бері 68%-ға және 2010 жылдан бастап 52%-ға төмендеді.
АИТВ инфекциясы және ЖИТС дегеніміз не?
АИТВ – адамның иммун тапшылығы вирусының қысқартылған атауы, яғни иммундық жүйеге шабуыл жасайтын вирус. АИТВ адам ағзасында ғана өмір сүреді және көбейеді.
АИТВ жұқтырған кезде адамдардың көпшілігінде ешқандай белгілер байқалмайды. Кейде тұмауға ұқсас жағдай инфекциядан кейін бірнеше аптадан кейін дамиды (қызба, тері бөртпесі, лимфа түйіндерінің ісінуі, диарея). Инфекциядан кейін көптеген жылдар бойы адам өзін сау сезінуі мүмкін. Бұл кезең аурудың жасырын кезеңі деп аталады. Дегенмен, осы уақыт ішінде денеде ештеңе болмайды деп ойлау қате. Кез келген қоздырғыш, соның ішінде АИТВ ағзаға түскенде, иммундық жүйе иммундық жауап қалыптастырады. Ол патогенді бейтараптандыруға және оны жоюға тырысады. Ол үшін иммундық жүйе антиденелерді шығарады. Антиденелер аурудың қоздырғышын байланыстырады және оның жойылуына ықпал етеді. Сонымен қатар, арнайы лейкоциттер (лимфоциттер) аурудың қоздырғышымен күресуге кіріседі. Өкінішке орай, мұның бәрі АҚТҚ-мен күресуде жеткіліксіз - иммундық жүйе АИТВ-ны бейтараптай алмайды, ал АИТВ, өз кезегінде, иммундық жүйені біртіндеп бұзады.
Адамның вирус жұқтырғанын, яғгни АИТВ-жұқтырылған болып шықты, бұл оның ЖИТС-мен ауырғанын білдірмейді. Әдетте, ЖИТС-тің дамуына дейін көп уақыт қажет (орта есеппен 10-12 жыл).
ЖИТС – вирус иммундық жүйені біртіндеп бұзады, ағзаның инфекцияларға төзімділігі төмендейді. Белгілі бір сәтте дененің қарсылығы соншалықты төмендейді, адам осындай жұқпалы ауруларды дамыта алады, басқа адамдар іс жүзінде ауырмайды немесе өте сирек ауырады. Бұл аурулар «оппортунистік» деп аталады.
АИТВ жұқтырған адам вируспен жойылған тиімсіз иммундық жүйеден туындаған жұқпалы ауруларды дамытса, бұл ЖИТС деп аталады.
ЖИТС – АИТВ инфекциясының соңғы сатысы.
ЖИТС – жүре пайда болған иммун тапшылығы синдромы.
Синдром - бұл аурудың бірнеше белгілерінің (симптомдарының) жиынтығы, тұрақты тіркесім.
Жүре пайда болған – аурудың туа біткен емес, өмір бойы дамығанын білдіреді.
Иммундық тапшылық - ағзаның әртүрлі инфекцияларға қарсы тұра алмайтын жағдайы.
Сонымен, ЖИТС - бұл иммундық жүйенің АИТВ-ны жеңуіне байланысты жеткіліксіз жұмысынан туындаған аурулардың жиынтығы.
АИТВ инфекциясын қалай болдырмауға болады?
АИВ-инфекциясының жыныстық жолмен берілуін келесі жолдармен болдырмауға болады:
• Жұқтырмаған серіктестер арасындағы моногамдық қатынастар.
• Енгізусіз жыныстық қатынас.
• Ер немесе әйел мүшеқаптарын тұрақты және дұрыс қолдану.
• Бір серіктес АИТВ-мен өмір сүретін, бірақ антиретровирустық терапияда жүрген және анықталмаған вирустық жүктемесі бар жұптағы жыныстық қатынас.
• АИТВҚ жұқтырған адамдар үшін қарым-қатынас алдындағы профилактика.
• Ерікті медициналық ерлерді сүндетке отырғызу ерлердің әйелдерден АИТВ жұқтыру қаупін азайтады.
Инфекцияны болдырмаудың қосымша әдісі:
• Егер сіз инъекциялы есіткіні қолдансаңыз, әрқашан жаңа бір рет қолданылатын инелер мен шприцтерді немесе қолданар алдында дұрыс зарарсыздандырылған қайта пайдалануға болатын инелер мен шприцтерді пайдаланыңыз немесе опиоидты алмастыру терапиясы сияқты басқа профилактикалық шараларды қолданыңыз.
• Қан қауіпсіздігі стандарттарының сақталуын және қан мен қан өнімдерінің АИТВ-ға тексерілуін қамтамасыз етіңіз.
